Interesaj faktoj pri la Ĉina lingvo kaj la Ĉina Novjaro

La Ĉina Novjaro komencas je la sabato 28-an de januaro, kaj tiu ĉi jaro estas la Ĉina jaro de la Koko. Tio ĉi festo oni celebras kun vizitoj al la familianoj kaj geamikoj, bonan manĝaĵon,  bonan kompanion kaj aliajn tradiciojn ke estas tre malnovajn.  La Ĉina Novjaro estas la plej populara nacia festo en Ĉinio.

En la Interreto estas multaj da retpaĝojn kiuj parolas kaj priskribas tiajn tradiciojn. Estas ankaŭ kelkajn retpaĝojn kiujn priskribas pri la signifo de ĉia jaro laŭ sia rilato kun la besto el kiu ĝi estas nomata.      

Hodiaŭ mi nur skribas pri la interesaj faktoj de la Ĉina lingvo.  Por fari la listo mi uzis mian propran sperton kiel lernanto de Ĉina lingvo kaj informon ke mi trovis en malsamajn retpaĝojn en Angla, Franca kaj Hispana.

1.- La Ĉina lingvo estas la plej parolata lingvo de la mondo kiel denaska lingvo. Laŭ la retpaĝo https://www.ethnologue.com/statistics/size  ekzistas proksimume 1.300 milionoj da denaskaj parolantoj de la Ĉina lingvo.

2.- La Ĉina lingvo estas ankaŭ la plej Malnova skribita lingvo kiu nun ekzistas. Estas taksita ke la lingvo estas skribita jam por pli ol 4000 jaroj. Sed esta interesa afero ke tia lingvo ne havas alfabeto. Oni skribas kun ideogramojn. Ekzistas 2 specojn de ideogramoj: Tradiciaj kaj simpligitaj. En Ĉinio ili skribas kun simpligitaj ideogramoj. En Singapuro, alia lando kie la Ĉina lingvo estas unu el oficialajn lingvojn, ili laboras kun simpligitaj ideogramoj. En Tajvano uzas la tradiciaj ideogramoj. En Hongkongo, Makao kaj inter la Ĉinaj grupoj ke loĝas alilande ili uzas tradiciajn ideogramojn, sed la uzo de la simpligitaj ideogramoj pliiĝas. Ĉi tie en Kanado, mi konas kelkaj firmoj ke por diversajn motivojn ili uzas ambaŭ specoj.    

Ekzemplo: Estas unu librejo en la Universitato

Simpla:  在大学有一个图书官

Tradicia: 在大學有一個圖書館

3.- La Ĉina lingvo estas konsiderata kiel grupon de lingvojn kaj dialektojn kiuj apartenas al la Ĉinotibeta lingvaro. La dialektoj estas grupigitaj en 7 specoj, sed en http://blog.oxforddictionaries.com/2015/04/infographic-chinese-language-facts/ ili skribas pri ĉirkaŭ 10 specojn de dialektojn. En la retpaĝo de lingvostudioj, https://www.ethnologue.com/statistics/size ili ankaŭ mencias 10 klasoj de dialektoj. La plej parolata dialekto estas Mandarena (普通话 Pŭtōnghuà) kun pli ol 995 milionoj da parolantoj. Mandareno estas la oficiala dialekto de Ĉinio, Tajvano kaj Singapuro. Mandareno estas la dialekto uzata por la instruado, en la formala parolado, en la TV kaj en la komunikilo. Aliaj gravaj dialektoj estas: Kantona (粤), kiu havas 63 milionoj da parolantoj, sed kelkajn fontojn parolas pri ĉirkaŭ  100 milionoj da parolantoj kaj estas la plej parolata dialekto de la Ĉinaj komunumoj  eksterlande;  Vua (吴), ankaŭ konita kiel Ŝanhaja dialekto, kun 80 milionoj da parolantoj; Aliaj dialektoj estas Hakaa, Gana, Ksianga, Mina. Estas interesa afero ke ĉiaj la dialektoj havas la sama maniero por skribi, do ne gravas kia dialekto ili parolas ĉar ĉiuj povas interkompreni kiam ili skribas. Nur la parollingva Kantona  havas sian propran skribmaniero kun iaj malsamecojn. Tamen la formala Kantona, tenas la sama maniero por skribi kun la aliaj dialektoj. 

4.-Ekzistas inter 50.000 kaj 100.000 Ĉinajn ideogramojn. Neniu scias ĉiuj la ideogramoj. Personojn ke uzas la lingvo ĉiutage bezonas proksimume ekde 2500 ĝis 3000 ideogramoj en ilia normala tago. La HSK, la norma testo de Ĉina lingvo por ne denaska parolantoj, http://english.hanban.org/node_8002.htm  en la 6-a nivelo, kiu estas ankaŭ la plej malfacila, postulas ke la lernanto konas almenaŭ 5.000 ideogramojn, tamen la 5-a nivelo postulas almenaŭ 2500. La 5-a nivelo de HSK estas bezona por studi en post grada kursoj en la universitato kaj por fakaj laborpostenoj. La nombro de la Ĉinaj ideogramoj ne estas fiksa, sed novajn ideogramojn aperas ĉifoje laŭ la bezonoj de la lingvo. Estas ankaŭ longan liston de ideogramoj ke ne estas plu uzita.   

5.- Ĉar ne havas alfabeton, kelkajn personojn demandos sin:  kiel uzi vortaron el Ĉina lingvo? La Ĉina lingvo, kaj specife Mandareno, uzas ekvivalento de la Latina  alfabeto, nomita “Pinyin”. La mandarena vortaroj uzas Pinyin por skribi la vortoj en mandareno, kaj en ilin la vortojn aperas en la sama ordo kie aperus la vortoj en aliajn vortarojn ke uzas latinaj literoj. Sed, la ideogramoj, kiel trovi ideogramojn kies signifo ni deziras scii?  La Ĉinaj ideogramoj estas grupigitaj laŭ la nombro de strekoj ke oni bezonas por skribi ilin. En la vortaro, en la komenco, aperas la ideogramoj ke havas unu aŭ du strekoj por skribi ilin. La Ĉina havas precizaj reguloj por skribi la ideogramoj kaj la speco de la strekoj ke povas uzi. Kelkajn modernajn vortarojn ankaŭ ebligas la uzo de radikaloj por trovi pli kompleksajn ideogramojn laŭ la uzo de pli simplaj radikaloj. La Radikaloj estas pli simplaj ideogramoj ke povas partopreni en aliaj pli kompleksaj.    

6.- Se nun ekzistas tial multaj ideogramoj en Ĉina lingvo, kelkajn el ili estas tre kompleksa, la demando estas: kiel skribi la ideogramoj en la komputilo? Mi memoras ke kiam mi studis mia MSc en Londono. 2005-a jaro, la publikaj komputiloj en la universitata areo havis iliaj klavaroj jam programita do la klavoj povis esti uzata por skribi kun latinaj literoj, arabaj literoj kaj Ĉinaj strekoj.  La Ĉinaj lernantoj povis uzi la malsamaj klavoj por konstrui la ideogramoj. Post kelkajn jarojn, kiam mi studis la lingvo, miaj samklasanoj kaj mi uzis Google Pinyin en niaj komputiloj, programon ke uzas Pinyin kiel baza por skribi en Ĉina lingvo. La uzanto skribas silabon en pinyin kaj la programo montras fenestron kun malsamaj specoj de ideogramoj ke havas la sama silabo kaj la uzanto selektas la karaktero ke serĉas. Kelkajn programon ebligas la uzo de ambaŭ sistemoj, tradicia kaj simpligita, kaj kelkaj programoj ebligas elekti la sistema ke ni deziras uzi.   

7.- La Ĉina estas tona lingvo. La uzo de la tonoj estas tre grava kiam ni devas kompreni la signifo de kio estas diri. Mandareno havas 4 tonoj. En  http://www.taiwanese-secrets.com/facts-about-mandarin-chinese.html la ekzemplo de la vorto “Ma” kaj la malsamaj signifoj ke povus esti ĉevalo, patrino, kanabo aŭ riproĉi, dependas de la uzita tono, kaj tia ekzemplo estas tre bone klarigis kaj la ekzemploj montrita kun Pinyin.  Tamen se vi pensas ke Mandareno havas tre multaj da tonoj, laŭ la libro “Manual de Traducción, Chino/Castellano” por Laureano Ramirez Bellerin, ( Tradukado Manlibro, Ĉina/Hispana) la aliaj dialektoj havas pli tonoj: la Kantona havas 9 tonoj, la dialektoj Vua, Mina kaj Gana ĉiu havas 7 tonoj, Ksianga kaj Hakaa havas 6 tonoj.

8.-  La Ĉina estas tre simpla lingvo se ni konsideras sia gramatiko. La retpaĝo  http://www.taiwanese-secrets.com/facts-about-mandarin-chinese.html  tre klare resumas tio: La formo de la verboj ne estas ŝanĝata kaj la verbotempoj ne ekzistas. Ne bezonas distingi inter ununombro kaj multenombro, Ekzistas neniuj diferencoj por sekso. La Fleksioj ne ekzistas.

9.- Kie la Ĉina prezentas defion por la okcidentanojn estas kun la uzo de la mezurajn vortojn. Laŭ la retpaĝo  http://www.thechairmansbao.com/10-interesting-facts-figures-mandarin-chinese/  en la Ĉina ni ne povas diri “Estas 6 pomojn” Ekzistas pli ol 240 mezuraj vortoj. Unu el ili estas la vorto个 (gѐ) ke estas uzita por ĉio ke povas esti apartajn en unuoj.    

Ekzemplo:

五个人 (Wŭ gѐ rén) = kvin personoj

我想买四个苹果 (Wŏ xiăng măi sì gѐ píng guŏ) = Mi deziras aĉeti kvar pomoj.   

他要一杯咖非 (Tā yào yībēi kāfēi) = Li deziras unu taso de kafo.  

En tia lasta frazo, ĝi uzas la mezura vorto 杯. 

10.- Hodiaŭ la Ĉina estas skribita de maldekstre al dekstre, kiel la plejmulto de la okcidentaj lingvoj. Sed ĉiam ne estis tial. Antaŭ kelkajn jarojn la Ĉina estis skribita de supre al malsupre. Ĉi tie, la paĝo komencis supre dekstre kaj la kolumnoj antaŭis al maldekstre. Ankoraŭ estas eble trovi malnovajn librojn skribitajn en tia maniero. La retpaĝo http://www.infoidiomas.com/blog/7350/conocias-estas-10-curiosidades-del-idioma-chino klarigas tion.

11.- La nombroj povus esti uzita por insulti al alian personon. La plej ofta kazo estas diri al iu ke li estas “Du”. Ekzistas aliaj manieroj kie la nombroj povus esti uzita por insulti aŭ diri malkonvena aferoj. Mi lernis tiu el la retpaĝo  http://blog.libros.universia.es/10-curiosidades-del-idioma-chino/

Miaj Bondeziroj al miaj legantoj por la Ĉina Novjaro!!!

鸡年快乐!        

恭喜发财!

新春愉快!