jueves, 6 de septiembre de 2018

Keltaj Lingvoj en Kanado

Lastatempe, mi havis la ŝancon renkonti membrojn de la Asocio de Skotgaela Lernantoj en Toronto. Estis agrable vidi ke en Toronto ekzistas personoj interesitaj en daŭrigi la uzon de la lingvo kaj de la tradicioj de iliaj prapatroj el Skotlando. Sed kio pli surprizis min dum nia konversacio, estis lerni ke la lingvo kiun ili estas provanta konservi, estis la tria plej parolata lingvo en la tempo de la Kanada konfederacio en 1867. Mi enketis pri la lingvojn en Kanado kaj malkovras ke ankoraŭ mi scias tre malmulte pri la historio de la Lando.

Ekde la komenco, moderna Kanado estis konstruita sur enmigrado. Milionoj da enmigrantoj venis al Kanado komencante kun tiuj kiuj translokiĝis el Francio kaj Anglio. Laŭ la 2016 censo, la plej oftaj etnoj raportitaj en Kanado estas la angla, skota, franca, kaj irlanda. Ĝuste, iliaj landoj, Britio, Francio kaj Irlando estas la lokoj kie keltaj kulturoj kaj lingvoj havas sian originon.  Grava grupo de parolantoj de keltaj lingvoj venis al Kanado. De la mezo de la 19-a jarcento, estis plu da Kanadanoj de irlanda kaj skota deveno ol de la angla kaj la franca.

Hodiaŭ, ekzistas 6 keltaj lingvoj dividita en 2 grupojn: La Gaela lingvaro kaj la Britona lingvaro. Lingvoj kiel la irlanda, skotgaela kaj manksa estas Gaelaj lingvoj dum kimra, bretona kaj kornvala estas Britonaj.


La Kelta lingvo, kiu havis la plej grandan efikon en la Kanada historio kaj kulturo estis skotgaela lingvo. La unuaj parolantoj de tiu lingvo venis al Kanado en 1773. En la mezo de la 19a jarcento, la skotgaela Lingvo estis la tria plej parolata lingvo en Kanado, post la angla kaj la franca.  Laŭ Canada Encyclopedia la parolantoj de la skotgaela lingvo ekloĝis en Breton-Kabo kaj 3 orientaj kantonoj de Nov-Skotio, kaj en kelkaj areoj de Novlando, Insulo de Princo Eduardo kaj Ontario. La Skotgaela estis la gepatra lingvo de la unua Ĉefministro Sir John A Macdonald. Estas kredita ke pli ol 200.000 Kanadanoj havis tiun lingvon kiel sian denaskan lingvon. 

En la revuo Windsor Scottish ni povas legi pri la historio de la skotgaela en Kanado. Ni povas legi pri farota leĝo en 1890 por la uzo de la gaela en Oficiala Proceso, kiu finfine ne estis aprobita.

Post 1850, la populacio de skotgaela-parolantoj en Kanado komenciĝis malpliiĝi. Estas kredita ke la kialo estis, ke tiu lingvo neniam fariĝis oficiala. Sed ni ne povas nei la fakton ke la komunumo de Gaelparolantoj integriĝis al la Kanada societo, precipe en lokoj kie la angla estis la lingvo de prestiĝo; Gepatroj komencis vidi la anglan kiel la lingvo de prospero kaj iom post iom la angla iĝis la lingvo de lernejo kaj hejmo. Menciindas aliaj kialoj kiel la manko de institucia subteno kaj la malkresko de la uzo de la lingvo en Skotlando mem. Hodiaŭ, la nura areo en Kanado, kie la gaelparolantoj povas esti trovitaj en grandaj nombroj estas Breton-Kabo en Nov-Skotio (Ceap Breatainn en Skotgaela). En la orienta marbordo de tiu provinco, estas eble trovi dulingvajn trafikŝildojn en la angla kaj en la gaela. Ekzistas pli ol 1250-parolantoj kiuj loĝas en la Areo. Laŭ la Kanada censo en 2016, ekzistas 1545 denaskaj parolantoj de la skotgaela lingvo kiuj loĝas en Kanado, 240 el ili loĝas en Nov-Skotio. La plimulto de la denaskaj parolantoj vivas en Ontario (630 laŭ la statistiko de Kanado). 

En 2006, la registraro de Nov-Skotio kreis la Oficejon pri gaela aferoj. La rolo de tiu oficejo inkludas la promocion de la skotgaela lingvo kaj kulturo, la kreon de lernolibroj, trejnadon de instruistoj kaj provizon de traduk-servoj.

Ekzistas lernejoj en multaj provincoj (kiel Ontario, Insulo de Princo Eduardo), kie oni ofertas semajnajn klasojn de la gaela. Ekzistas universitatoj kiuj ofertas plenan programojn en la gaela lingvo kaj literaturo. Keltaj festivaloj estas organizitaj en diversaj partoj de la lando, kie eblas aŭskulti kantojn en la gaela. En Breton-Kabo, granda festivalo nomita “Keltaj Koloroj estas organizita por festi la Skotan-Keltan kulturon.  


La Irlanda estis vaste parolata en la orienta parto de la provinco de Novlando en la fino de la 19a jarcento. Ni scias ke Kanado havis la plej aktivan Gaeltacht eksteren de Irlando. Legu Irish Times. Laŭ la oficejo Udaras la termino Gaeltacht signifas "tiuj areoj en Irlando kie la Irlanda lingvo estas, aŭ estis, ĝis la lastatempa pasinteco, la ĉefa parola lingvo de granda nombro de la loka loĝantaro".

Novlando estas la nura loko ekster Eŭropo kiu havas nomon en la Irlanda lingvo, kaj estas Talamh an Éisc kiu signifas "Loko de fiŝoj".

Kiam la praidoj de Irlandaj enmigrintoj komencis translokiĝi al aliaj Kanadaj provincoj, la uzo de irlanda lingvo komenciĝis malpliiĝi kaj je la mezo de la 20a jarcento ne plu ekzistis lokoj, kie la Irlanda estis parolata. La plimulto de Irlandaj enmigrintoj, kiuj venis al Kanado nur parolis la anglan. En 2007, la unua oficiala Gaeltacht estis malfermita ekster Irlando, kaj la elektita loko estis Tamworth/Erinsville, Ontario (Kanado). Ĉi tiu loko funkcias kiel loko de renkontiĝo por tiuj kiuj volas konservi vivanta la Irlandajn tradiciojn kaj lingvon. Tie neniu denaskaj parolantoj de la irlanda loĝas en la areo.

Laŭ la Statistiko de Kanado, estas proksimume 875 denaskaj parolantoj de la irlanda en Kanado. La plimulto el ili vivas en Ontario (365).


La Kimra estas la alia lingvo, kiu postvivis en Kanado ĝis la fino de la 20a jarcento. La kimroj alvenis al Kanado ĉe la komenco de la 17a jarcento.  Laŭ Canadian Encyclopedia la malkovro de oro en Brita Kolumbio en 1862 altiris duan ondon de enmigrado kaj tiam estis alia unu ĉe la komenco de la 20a jarcento, ĉi-lasta venis el Argentino. Ni scias ke Kanado kaj Argentino havas la nuraj kimraj komunumoj ekster Britio kiuj parolas la Kimra. En Kanado, restas kolonio en Ponoka en Alberto, kaj en Bangor en Saskaĉevano, kvankam en ambaŭ kazoj la nombro de denaskaj parolantoj estas malpli ol 100.

Laŭ Statistiko de Kanado 1290 Denaskaj parolantoj de la Kimra lingvo loĝas en Kanado, la plimulto de ili en Ontario (530 denaskaj parolantoj); Ekzistas 325 en Brita Kolumbio kaj 205 en Alberta. 

La plej gravaj Urboj en Kanado havas St. Davidon societon kaj Kimran koruson. Oftas vidi tiujn lokojn organizi la "eisteddfodau" la fama Kimra festivalo kie muziko kaj poezio estas okazigitaj. Ekzistas preĝejo en Toronto kie okazas diservoj en la Kimra kaj kimraj klasoj.


Bretona lingvo estas parolata en Francio plejparte. Laŭ Canadian Encyclopedia estas malgranda komunumo de parolantoj de tiu lingvo kiuj loĝas en Montrealo. Ekzistas neniuj raportoj pri agadoj en Kanado por antaŭenigi la uzon de tiu lingvo.


La Kornvala kaj Manksa lingvoj estis uzitaj plejparte loke. Ekzistas la ebleco ke Kanado ricevis enmigrintojn, kiuj parolas tiujn lingvojn, sed ekzistas neniuj raportoj pri kiom kaj kiel ili uzas siajn lingvojn. Estas plej probable, ke se ili estis parolataj en Kanado, ili estis uzitaj en hejmoj aŭ en malgrandaj sociaj rondoj. 


Ĉi Tiu artikolo estis skribita en Memoro de nia amiko, Mathew James Scott Chisholm (Mateo), kiu ĵus forpasis. Li estis Esperantisto, membro de la Asocio de Skotgaela Lernantoj en Toronto kaj li dediĉis sin al lernado kaj antaŭenigo de la skotgaela lingvo.  Ni bedaŭras lian foriron!





Mateo, kun Trevor kaj mi dum la Lanĉfesto de Amikumu

domingo, 2 de septiembre de 2018

Lenguas Célticas en Canadá

En los últimos días, tuve la oportunidad de conocer a miembros de la Asociación de estudiantes de Gaélico de Toronto. Fue agradable ver que hay gente en Toronto interesado en mantener la lengua y las tradiciones de sus antepasados de Escocia. Pero lo que me causó más impacto durante nuestra conversación, fue aprender que el idioma que intentan preservar, era la tercera lengua más hablada en la época de la Confederación canadiense en 1867. Yo he estado investigando sobre los idiomas en Canadá y aún descubro que sé muy poco sobre su historia.

Desde el principio, Canadá ha sido construido mediante la inmigración. Millones de recién llegados se han establecido en Canadá, empezando por los inmigrantes de Francia e Inglaterra. Según el Censo de 2016, las ascendencias más comunes que han sido reportadas en Canadá son la inglesa, escocesa, francesa e irlandesa. Precisamente, sus países, Reino Unido, Francia e Irlanda son los lugares de donde las culturas y lenguas célticas modernas tienen su origen.  Un importante grupo de hablantes de lenguas celtas han llegado a establecerse en Canadá. A mediados de la década de 1800, los canadienses de ascendencia irlandesa y escocesa superaban en número a los de ascendencia inglesa y francesa.

Hoy en día, hay 6 lenguas celtas vivas divididas en 2 grupos: Las lenguas Goidélicas y las Britónicas. Lenguas como el irlandés, gaélico escocés y manés son lenguas Goidélicas, mientras que el galés, bretón y córnico son Britónicas.


La lengua celta que ha tenido el mayor impacto en la historia y cultura de Canadá es el gaélico escocés. Los primeros hablantes de este idioma llegaron a Canadá en 1773. A mediados del siglo XIX, el gaélico escocés ya era el tercer idioma más hablado en Canadá después del inglés y el francés.  De acuerdo con the Canadian Encyclopedia los parlantes de gaélico escocés se establecieron en Cape Breton y en 3 condados del este de Nueva Escocia, y en algunas áreas de Terranova (Newfoundland), Isla del Príncipe Eduardo y Ontario. El gaélico fue la lengua materna del primer primer ministro de Canadá Sir John A Macdonald. Se cree que más de 200,000 canadienses tenían este idioma como su lengua materna. 

En la página windsor scottish podemos leer sobre la historia del gaélico escocés en Canadá. Podemos leer acerca de un proyecto de ley en 1890 para el uso del gaélico en procedimientos oficiales, que finalmente no fue aprobado.

Después de 1850, la población de hablantes de gaélico escocés en Canadá comenzó a declinar. Se cree que la razón fue que esta lengua nunca se hizo oficial. Pero no podemos negar el hecho de que la comunidad de hablantes se integró a la sociedad canadiense, principalmente en lugares donde el inglés era la lengua de prestigio; Los padres veían en el inglés a la lengua de la prosperidad y el inglés se convirtió gradualmente en el idioma de las escuelas y del hogar, reduciendo el espacio para el uso de su lengua ancestral. Se pueden mencionar otros motivos como la falta de apoyo institucional y la disminución del uso de la lengua en la propia Escocia. Hoy, la única área en Canadá, donde se pueden encontrar parlantes de gaélico en grandes cantidades es Cape Breton en Nueva Escocia. En la costa este de la provincia es posible encontrar señales de tránsito bilingües en inglés y en gaélico. Hay más de 1250 parlantes que viven en la zona. Según el Censo de Canadá 2016, hay 1545 hablantes nativos de gaélico escocés que viven en Canadá, 240 de ellos viven en Nueva Escocia. La mayoría de los parlantes nativos viven en Ontario (630 según estadística Canadá). 

En 2006, el gobierno de Nueva Escocia creó la Oficina de Asuntos Gaélicos . El papel de esta oficina incluye la promoción de la lengua gaélica y su cultura, incluyendo la creación de materiales de aprendizaje, entrenar a profesores de idiomas y prestar servicios de traducción.

Hay escuelas en varias provincias (como Ontario, Isla del príncipe Eduardo) donde se ofrecen clases semanales de gaélico. Hay universidades que ofrecen programas completos en lengua y literatura gaélica. Se organizan Festivales Celtas en diferentes partes del país, donde es posible escuchar canciones en gaélico. En Cape Breton, se organiza un gran festival llamado Celtic Colours para celebrar la cultura celta escocesa.


El irlandés fue hablado extensamente en el este de la provincia de Terranova en la segunda mitad del siglo XIX. Se sabe que Canadá tuvo el Gaeltacht más activo fuera de Irlanda. Leer más en Irish Times . Según una página del gobierno de Irlanda el término Gaeltacht denota "las zonas de Irlanda donde la lengua irlandesa es, o fue hasta el pasado reciente, la lengua hablada principal de un número considerable de pobladores locales ".

Terranova es el único lugar fuera de Europa que tiene un nombre en lengua irlandesa, y es Talamh an Éisc que significa "Lugar de los peces".

Cuando los descendientes de los inmigrantes irlandeses comenzaron a mudarse  a otras provincias canadienses, el uso de la lengua irlandesa comenzó a declinar y a mediados del siglo XX ya no quedaban lugares donde se hablaba el irlandés. La mayoría de los inmigrantes irlandeses que vienen a Canadá hoy en día solo hablan inglés. En 2007, abrió sus puertas el primer Gaeltacht oficial fuera de Irlanda, y el lugar elegido fue Tamworth/Erinsville, en Ontario (Canadá). Este lugar funciona como un lugar de encuentro para quienes deseen mantener vivas la lengua y las tradiciones irlandesas. No hay parlantes nativos que vivan permanentemente en el área.

Según el Censo de Canada 2016 , hay unos 875 parlantes nativos de irlandés en Canadá, la mayoría de ellos vive en Ontario (365).


El galés es la otra lengua que sobrevivió en Canadá hasta finales del  siglo XX. Según la página del Gobierno de Gales , los galeses llegaron a Canadá a principios del siglo XVII.  De acuerdo con the Canadian Encyclopedia la fiebre del oro de Cariboo en la Columbia Británica en 1862 atrajo una segunda ola de inmigración y luego hubo otra a principios del siglo XX, esta última vino de Argentina. Se sabe que Canadá y Argentina tienen las únicas comunidades galesas fuera del Reino Unido. En el caso de Canadá, hay un establecimiento en Ponoka, Alberta y en Bangor en Saskatchewan, aunque en ambos casos el número de hablantes nativos es de menos de 100.

Según el Censo Canada 2016 , hay 1290 hablantes nativos de galés en Canadá, la mayoría de ellos viven en Ontario (530 hablantes nativos); Hay 325 en Columbia Británica y 205 en Alberta. 

Las ciudades más importantes de Canadá tienen sociedades de San David y un coro galés. Es común ver esos lugares organizando un "eisteddfodau" los famosos festivales galeses donde se celebran la música y la poesía. Hay una iglesia enToronto que ofrece servicios religiosos en galés y clases de esta lengua.


El idioma bretón se habla principalmente en Francia. Según the Canadian Encyclopedia hay una pequeña comunidad de hablantes de esta lengua que viven en Montreal. No hay ningún informe sobre actividades en Canadá para promover el uso de esta lengua.

El Córnico y el Manés son idiomas usados sobre todo localmente. Es posible que Canadá haya recibido inmigrantes que hablan esos idiomas pero no hay informes sobre cuántos son y cómo usan su lengua. Es más probable que en el caso de que se hablen estos idiomas en Canadá, se utilicen en hogares o pequeños círculos sociales. 


Este artículo fue escrito en Memoria de mi amigo Mathew James Scott Chisholm, quien falleció recientemente. Él era un esperantista, miembro de la sociedad gaélica de Toronto y se dedicó a aprender y promover el gaélico escocés.  Siempre lo extrañaremos.