martes, 11 de julio de 2017

Kanado 150

La 1-a Julio 2017, ni celebris la 150-a jariĝon de Kanado. Mia kontribuo al la lando por tia feston estas tio ĉi artikolo, kie mi parolas pri la rilato ke estas inter Kanado kaj la lingvoj, ke mi prezentas en 10 interesaj punktoj. Kelkajn punktojn povus esti aktualiĝita kun la datumojn de la Censo 2016 rilate kun la lingvojn kiam ili estos eldonita. Jen miajn punktojn.         
 
 1.- Kanado havas 2 oficialajn lingvojn: La Angla kaj la Franca. Tio signifas ke ambaŭ havas egala statuso en la federala nivelo kaj la servoj de la registraro devas esti haveblajn en ambaŭ lingvojn. En la parlamento, en la 2 ĉambroj, la diskutoj kaj la debatoj povus esti en la Angla kaj / aŭ en la Franca kaj la leĝoj devas esti skribita en ambaŭ lingvoj. La Administracio kaj la federalaj tribunaloj devas esti dulingva. Sed la dulingvismo en Kanado ne signifas ke la provincojn devas esti ankaŭ dulingvajn. Fakte el la 10 provincoj nur unu estas dulingva: Nov-Brunsviko. La provinco de Kebekio estas la sola ke havas la Franca kiel la oficiala lingvo, sed havas kelkajn servojn en la Angla. Tamen la plimulto de la aliaj provincoj estas anglalingvaj, ili havas ankaŭ kelkajn servojn en la Franca. La dulingvismo en Kanado nek demandas ke la Civitanoj devas paroli ambaŭ lingvojn. Fakte, el pli ol 33 milionoj de personojn ke loĝas en Kanado laŭ la censo 2011, nun 5.8 Milionoj estas dulingvaj en la Angla kaj la Franca. En la lando loĝas pli ol 4 milionoj de personoj ke parolas la Franca sed ne povas paroli la Angla. La pli multo de la Franclingva parolantojn kaj de la dulingvajn loĝas en Kebekio.

2.- Hodiaŭ ekzistas pli ol 60 indiĝenajn lingvojn en Kanado. Laŭ la censo 2011, ekzistas proksimume preskaŭ 213.000 parolantojn de indiĝenajn lingvojn. La 3 plej parolantaj indiĝenaj lingvoj estas la Kria kun pli ol  83.000 parolantoj, Inuktituta kun pli ol 34.000 kaj la Aniŝinabeka lingvo kun pli ol 19.000. En la retpaĝo  https://slmc.uottawa.ca/ , de la Universitato de Otavo por la mastrumado de la lingvoj en Kanado, ni povas legi ke en Kanado ekzistas 8 grupojn de indiĝenajn lingvojn, kaj la plej gravajn estas la Algonkena, la Na-Denea kaj la Eskim-Aleuta lingvaro. La Nordokcidentaj Teritorioj havas 9 indiĝenaj lingvoj ke estas oficialajn lingvojn. La Inuktituta lingvo, ke estas Eskim-Aleuta, estas oficiala en la Nordokcidentaj Teritorioj kaj en Nunavuto. Multaj de la indiĝenajn lingvojn estas rekonitaj en la Provincoj.

3.- La Nacia Devizo de Kanado estas en la Latina lingvo, “A mari usque ad mare”, ke estas tradukita kiel “De Maro al Maro”. En la retpaĝo  de la Canadian Encyclopedia http://www.thecanadianencyclopedia.ca/ ni povas legi ke la moto estas el Versiklo de la Biblio, Psalmo 72:8, ke en tia tempo estis legita en la Latina lingvo. La versiklo diras “Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae”.  La Akto de la Dominio Kanado en 1867, elektis tia Frazo kiel la Moto de la Lando. Sed ne nur Kanado kiel lando elektis devizon en la Latina lingvo. El 8 provincoj ke havas moton, 6 el ili elektis moton en la Latina lingvo. Kiel ekzemplo mi parolas pri mia propra provinco, Ontario, kia devizo estas “Ut Incepit Fidelis sic Permanet” ke estas tradukita kiel “Fidela de la komenco, Fidela Ŝi restas”.

4.- La Nacia Himno de Kanado, O Canada! Estis unue kantita je la 24-a de Junio de 1880 kaj proklamiĝis kiel nacia Himno je la 1-a de Julio de 1980. La oficiala Teksto estas en la Angla kaj en la Franca. Ne multajn personojn scias ke la tekstojn en ambaŭ lingvoj ne havas la sama signifo. La unua versio de la teksto estas en la Franca, komponita de la Kanadano advokato Sir Adolphe-Basile Routhier. Ankoraŭ la teksto estas uzita. La teksto en la Angla ŝanĝis. Sed ankaŭ ekzistas dulingva teksto ke kombinas versojn de la oficialaj tekstoj en la Angla kaj en la Franca. Ekzistas ankaŭ ne oficialaj versioj en aliajn lingvojn ke estis ankaŭ kantitaj en publikaj eventoj. En la retpaĝo  http://adamhill.ca/ocanada/ ni povas trovi tradukoj de O Canada en aliajn lingvojn, tio inkluzivas tekstojn en indiĝenajn lingvojn kiel la Inuktituta, Kria aŭ en la Mikmaka lingvo, kaj ni havas tradukojn en aliajn lingvojn parolintaj por la enmigrintojn kiel la Itala, la Germana, la Ukraina, Tagaloga kaj pli novajn tradukojn kiel la Araba. Fakte, la plimulto de la tradukoj de O Canada, estas el la Angla versio. La Pola traduko kantas preskaŭ la sama teksto kiel la Angla versio, kvankam la versioj en la Ukraina kaj la Araba estas bazitaj el la Angla sed la teksto ne estas sama. Ekzistas ankaŭ versio de la teksto  en la Latina, bazita el la Franca versio.

5.- Esti dulingva ne estas postulo por esti la Ĉefministron de Kanado. Tamen, post la Administrado de la Ĉefministro Lester Pearson, ĉiuj la Ĉefministroj povis paroli ambaŭ la Angla kaj la Franca. Kanado havis Ĉefministroj ke estis denaska parolantoj de la Angla kaj de la Franca, havis Ĉefministroj ke parolis Nur la Angla kaj kiuj parolis flue en ambaŭ. Neniu Ĉefministro parolis nur la Franca. Wilfred Laurier estis la unua dulingva Ĉefministro kaj la unua Denaska parolanto de la Franca en la posteno. Estas interesa afero ke la unuaj 2 Ĉefministrojn de Kanado,  John MacDonald kaj Alexander Mackenzie, ambaŭ naskiĝis en Skotlando kaj eble ambaŭ estis denaska parolantoj de alia lingvo: la Skotgaela.

6.- Kelkajn indiĝenajn lingvojn en Kanado uzas iliaj propra skribsistemo, ke ne estas uzita en aliaj landoj. Tia silaba skribsistemo estis kreita por la Angla Misiisto James Evans. Post lia Ordigo kiel Metodista Ministro, li predikis al la indiĝenojn ke parolis la Kria kaj la Aniŝinabeka lingvo. En www.proel.org ni povas legi la historio de tia skribsistemo. Li klopodis traduki la Biblio al tiaj lingvoj kaj uzis la Latina literoj, sed kiuj klopodis legi la tekstoj vidis ke ne estis facila por kompreni ilin. Tiaj lingvoj havas tre malsamaj sonoj ne subtenataj kun la Latina Skribsistemo. Ekzistas ankaŭ tre longaj vokaloj kaj kelkajn vortojn estas tre longajn. Tiam li decidis krei silaba skribsistemo kun geometriaj figuroj, tre facilaj por lerni. La sama figuro povas rotacii kaj la sama signo akompanita de malsaman vokalon. Ekzemple ni povas paroli pri la signo ˂ = “pa”, ˃ = “pu”, ˄ = “pi” kaj ˅ = “pe”.  La signoj indikante dekstren signifas ke ĝi havas “a”. Se la signo indikas malsupren ĝi havas “i”, ktp. La sama sistemo estis adoptita por lingvojn kiel la Inuktituta kaj la  Ĉipevajana lingvo. La Inuktituta estas la lingvo ke pli uzas ĝin.
Kelkaj Ekzemplojn:
Esperanto                 Kria                                        Inuktituta
-Bonvenon               ᑕᑕᐊᐧᐤ  Tatawaw      ᑐᓐᖓᓱᒋᓪ  Tunngasugit
-Kiel Vi Fartas?        ᑕᓂᓯ  Tanisi           ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ  Qanuippit
-Dankon                    ᑭᓇᓈᐢᑯᒥᑎᐣ Kinanaaskumitin          ᖁᔭᓐᓇᒦᒃ  Qujannamiik
-Maro                         ᑭᐦᒋᑲᒥ Kichikami      ᑕᕆᐅᖅ Tariuq
-Blanka Urso                        ᐋᐸᐢᐠ  Wapask        ᓇᓄᖅ Nanuq

En http://www.translitteration.com/transliteration/en/inuktitut/canadian-aboriginal-syllabics/ estas tre facila klavaro por skribi en la Inuktituta. La vortojn uzitajn estis trovitaj en http://www.tusaalanga.ca/glossary.  En la retpaĝo http://www.creedictionary.com/ ni povas trovi la signifoj de vortojn en la Kria kaj ankaŭ ekzistas klavaro en la Kria kun malsamaj opcioj.

7.- La Kanadanoj Franca parolantoj estas mondfamaj por paroli ilian manieron de la franca lingvo, ke multfoje ne estas facila por kompreni se vi parolas la Franca kiel en Francio aŭ vi kutimas al la parolmaniero de Francio. Laŭ Canadian Encyclopedia, ekzistas malsamaj formoj de la Franca lingvo en Kanado, kaj la plej gravaj estas la Franca de Kebekio kaj la Akadi-Franca lingvo. Ankaŭ ekzistas la Franca lingvo parolantaj por la Metisoj kaj la Madaŭaskaj. Tamen ekzistas diferencojn inter la Metropolita Franca kaj la Kanadana, ili povas interkompreni unu el alia kiam ili skribas aŭ parolas formale. Sed kiam ili parolas neformale tiam estas ke ili ne povus interkompreni. La kanadana Franca adoptis kelkajn Anglajn vortojn El la Britoj kaj Usonanoj. Ni povas trovi vortojn kiel “Chum” por la amikoj, “Blonde” por Amikino, “Pentoute” ke estas kiel diri “Pas du tout” ke estas ankaŭ tradukita kiel “Ne tute” en Kebekio. La vorto “tu” anstataŭ “vous” estas uzita plej ofte en Kebekio. Ekzistas pli diferencojn inter ili, kelkajn estas en la Gramatiko. Mi ne estas sperton en la Franca lingvo, do mi preferas aludi al retpaĝoj kie ekzistas pli informo kiel en  https://www.talkinfrench.com/canadian-french-difference/

8.- La Kanadana Angla lingvo ekzistas kiel aparta Angla varianto, kun ĝia propra prononco kaj leksikono. Sed ĝenerale, la Kanadana Angla lingvo estas tre simila al la Usona kaj Brita. Kaj pri la Ortografio, jen kelkajn ekzemplojn:  
Kanado                    Britio                         Usono
-Summarize             Summarise               Summarize
-pyjamas                  pyjamas                     pajamas
-cozy                         cosy                           cozy
-grey                          grey                            gray
-Encyclopedia        Encyclopaedia         Encyclopedia
-centre                      centre                        center
-organization          organisation             organization
-panellists                panellist                    panelist
-criticize                    criticise                      criticize
-colours                    colours                      colors

9.- Laŭ la retpaĝo http://www12.statcan.gc.ca de Statistics Canada, ekzistas pli ol 200 lingvojn parolantajn en Kanado, Laŭ la Censo 2011. Sed en tia retpaĝo, ekzistas ankaŭ tre interesaj datumoj, kie la lingvoj estas grupitaj por lingvaroj. En 2011, ekzistis 3 lingvaroj ke jam havis pli ol unu miliono de parolantoj en Kanado. Ili estas: la Latinida Lingvaro, kun preskaŭ 1.2 milionoj de parolantoj de lingvojn kiel la Hispana, la Itala, la Portugala kaj aliajn lingvojn ke ĉi tie ne mencias kiel la Rumana kaj la Kataluna; La Hindirana Lingvaro, kun preskaŭ 1.18 milionoj de parolantoj de lingvoj kiel la Persa, Urdua, Panĝaba, Hindia, Guĝarata kaj aliajn lingvojn ke ĉi tie ne mencias kiel la Paŝtoa; La Ĉinotibetana lingvaro, la plej granda ol la ne Hindeŭropaj lingvaroj ke estas parolinta en Kanado, kun pli ol 1.112 milionoj de parolantoj.  

 10.- Ĉu vi bezonas atestitan tradukiston en lingvojn kiel la Aramea, Gagauza, Tvia, Keĉua, Tahitia, Tibetana, Evea ktp?  Vi ne bezonas vojaĝi al malproksima lando por trovi ilin. ¡Venu al Toronto!  Unu el la plej multlingvaj urboj de la Mondo kaj kie ekzistas interpretado kaj tradukado servoj en lingvojn ke ni ne supozus trovi ilin en Toronto, urbon kie ĉio rilate kun lingvojn estas eble.  




sábado, 1 de julio de 2017

Happy 150th Anniversay Canada!

Oh Canada! Our Home and Native Land! The true North strong and free!
My Best wishes for a very special Anniversary! Success and Happiness for those who live in this country! Many Dreams Become True!  Happy Canada Day!  

O Canada! Ton histoire est une épopée, Des plus brillants exploits!
Que ce jour t’apporte toutes les choses et les souvenirs qui te font sourire ! Bonne fête du Canada !

ᑲᓇᑕ! ᓄᓇᑦᓯᐊ  
ᓇᓪᓕᐅᓂᖅᓯᐅᑦᓯᐊᕆᑦ!

 ᑲᓇᑕ!  ᒥᔪ  ᓂᐦᑕᐃᐧᑭᐃᐧᐣ  ᑭᓯᑲᐤ 

O’ Canada! Mino-Dibishkaan!

¡Canadá! ¡Tierra de Libertad! ¡Tierra que Amamos!
Mis Mejores deseos para ti por Este Aniversario tan especial y el Futuro será aún mejor!  

O Canada! Patria d’amor, glorioso il tuo cantar!
Tanti Auguri! Buon Anniversario!

کانادا!  کشور بزرگ!  کشور عشق!  زادروزت خجسته باد! شاد وپیروز باشید!
  صد هزارا ن هزار آفرین باد

加拿大! 祝你的生日充满欢乐!

קנדה!  תודה על כל מה  שנתת לנו שבאנו לגור פּה! שלום וברכות ליום הולדתך

О Канада! Кохана вітчизно! Щиро вас вітаємо з день ювілей! многая літа!

يا كندا يا بيتنا!  ارض الحب والفرح!  يوم كندا سعيد

O Канада! Ти наша родина!  Любовь к тебе во всех твоих верна!  Желаю всего лучшего с Днём рождения!

O Kanado! Mi kore Salutas vin por vian 150-an jariĝon. Miaj bondezirojn! Sanon kaj sukcesojn por ĉiuj ke loĝas en la lando.

O Kanada! Maligayang kaarawan!