Dum
la lastaj tagoj, mi legis kelkajn artikolojn pri la debatoj pri kiel fari la
hispana pli inkluziva lingvo. Lastatempa debato komencis kun la celo reverki la
hispanan konstitucion uzante inkluzivan lingvon, kaj por tiu ĉi debato, la RAE
(Reĝa Hispana Akademio en la hispana) estis formale konsultita. Diversaj
solvoj estis proponitaj, sed la ĉefa afero estas la ekzisto de 2 genroj, vira
kaj ina.
Sed
dum mia esplorado mi trovis similajn debatojn en diversaj lingvoj: En la franca
kaj la itala, lingvoj kiuj kiel la hispana, havas 2 genrojn, kaj en la angla, kvankam
ne havas iajn genrajn distingojn, ankoraŭ konservas kelkajn terminojn seks-rilataj,
kiel la 3-a persona pronomoj "he", "she" kaj
"it". Ĵus en mia Hejma lando, Kanado, la federala parlamento
voĉdonis ŝanĝi 2 vortojn de la angla teksto de nia nacia himno por fari ĝin pli
inkluziva. Sed mia surprizo estis eĉ pli granda, kiam mi trovis, ke tiu debato
atingis lingvojn kiel ekzemple la araba kaj la hebrea.
Kio
estas gramatika genro? Laŭ la
Merriam-Webster Vortaro en la angla genro estas
"subklaso ene de la gramatika klaso (kiel substantivo, pronomo, ...) de
unu lingvo kiu estas parte arbitra sed ankaŭ parte bazita sur diversaj trajtoj
kaj kiu determinas interkonsento kun kaj selektado de aliaj vortoj aŭ
gramatikaj formoj...". Laŭ Encyclopaedia Britannica Genro "Estas
fenomeno en kiu la vortoj de certa parto de parolado, kutime substantivoj,
postulas akordon tra gramatika markado, de diversaj aliaj vortoj rilataj al ili
en frazo..."
En
Hind-Eŭropaj lingvoj, ni povas vidi lingvojn kun 2 genroj, 3 genroj aŭ neniu.
Ni mencias, ke lingvoj kiel la hispana, la franca kaj la itala havas 2 genrojn;
Lingvoj kiel la rusa kaj germana havas 3 genrojn: vira, ina kaj neŭtra. La persa
ne havas gramatikan genron. La nederlanda havas 2 genrojn, sed ili estas komuna
kaj neŭtra (vira kaj ina estis kunfanditaj en komunan genron).
Iuj
lingvoj ekster la Hind-Eŭropa familio sekvas similajn trajtojn. La semidaj lingvoj
kiel la araba kaj hebrea havas 2 genrojn: vira kaj ina. Lingvoj kiel la ĉina,
la turka kaj hungara ne havas gramatikan genron. Sed estas aliaj lingvoj kie gramatikaj
genroj ludas tre malsaman rolon: en la eŭska ekzistas 2 genroj kiuj estas
animitaj kaj neanimitaj. Sed ni povas vidi lingvojn kun pli da gramatikaj
genroj kiel la fulana, Niĝeria-Kongo lingvo, kiu havas ĉirkaŭ 20 genrojn, kaj
la arapeŝa, kiu estas Papua lingvo kun 13 genroj.
Kiel
ni povas vidi, genro fakte ne rilatas al sekso. La uzo de la vira kiam ni ne
konas la veran sekson estis la normo en multaj lingvoj. Sed kelkaj feministoj
kaj aliaj politikaj grupoj argumentas ke tiu kutimo estas simptomo, ke la
lingvo reflektas vircentrita socio, kaj ili aktivismas por reformi la lingvon
kaj fari ĝin seks-neŭtrala kaj inkluziva por ĉiuj seksoj. Hodiaŭ, la aktivismo
de aliaj minoritataj grupoj kiuj identigas sin kiel nek viraj nek inaj stimulis
ĉi tiun debaton kaj multaj registaroj kaj akademiaj grupoj nun laboras por fari
la komunikadon en ĉiu nivelo pli inkluziva.
Nun
ni ofte vidas rekomendojn por ne uzi titolojn kaj eviti genrajn pronomojn.
Aliaj mezuroj estas proponitaj sed dependas de la lingvo koncernita.
Seks-inkluziva lingvo estas difinita kiel komuniki en maniero kiu ne
diskriminacias kontraŭ iu sekso, socia genro aŭ identeco. La Unuiĝintaj Nacioj
havas oficialajn gvidliniojn por seks-inkluziva lingvo uzita en ilia 6
oficialaj lingvoj. Ĉi tie vi povas legi iliajn gvidliniojn en la angla. La Eŭropa parlamento havas ĝian propran gvidliniojn
por esti uzitaj en ĝiaj eldonaĵoj.
Estas
aliaj konceptoj kiu ĵus eniris en la lingvosciencaj debatoj. Seks-neŭtrala lingvo
(épicène en la franca) estas la lingvo, kies redakto certigas egalan
reprezenton por viroj kaj inoj. Alia koncepto estas Ne-binara lingvo, kies
redakto respektas la bezonon de certaj personoj por esti identigita kun genro
kiu ne estas vira nek ina.
Koncerne
la debatojn, kiuj okazas en diversaj lingvoj, vi povas legi kelkajn ekzemploj
en artikolo ĵus eldonita de la Washington Post.
En
mia artikolo, mi skribas sur la proponoj kiuj ekzistas en 3 lingvoj kiujn mi
scias bone, ĉiuj el ili genraj. En mia artikolo mi parolas ĉefe pri la provoj
fari tiujn lingvojn Seks-Neŭtralaj kaj Ne-Binaraj.
La hispana:
La
hispana havas du gramatikajn genrojn: ina kaj vira. Ĉia artikolo, substantivo
aŭ adjektivo estas ĉiuj aŭ ina aŭ vira. Ĉia substantivo estas ligita al
artikolo, aŭ "el" aŭ "la" (en pluralo povas
esti "los" aŭ "las"). Adjektivoj en la
hispana akordas kun la substantivo ili modifas laŭ genro kaj nombro. Mi povas
diri frazojn kiel:
-La
malgranda kato: "El gato pequeño" (viro) aŭ "La gata
pequeña" (ino)
En
pluralo ni diras: "Los gatos
pequeños" aŭ "Las gatas pequeñas".
Sed
kiam seksoj estas miksitaj, la defaŭlta plurala formo estas vira. Do la vorto
"gatos" povas ankaŭ paroli pri grupo de gekatoj. Estas kutima
uzi la viran formon kiel defaŭlto, kiam ni ne certas pri la sekso de la
kato.
Vi
povas konduki "el carro deportivo" (la sporta aŭtomobilo,
vira) vestanta "la camisa deportiva" (la sporta ĉemizo, ina).
Abstraktaj vortoj ankaŭ havas genrojn; ni povas havi "El pensamiento positivo"
(la pozitiva pensado) aŭ "La mente positiva" (la pozitiva
menso).
Por
eviti la genrajn vortojn, unu el la unuaj solvoj proponitaj estis uzi la
literon "X", kaj unu el la unuaj vortoj kiu iĝis populara estis
"Latinx" seks-neŭtrala neologismo por rilati al personoj de
Latin-Amerika kultura aŭ etna identeco, anstataŭiganta la terminoj "Latino"
aŭ "Latina". Vi povas
ankaŭ trovi "latina@". Ĉi tiu ideo estis tuj uzita kun aliaj
hispanaj vortoj: Ekzemple, anstataŭ uzi "amigo" aŭ "amiga",
ni povas uzi la seksneŭtrala vorto "amigx". Kvankam tiu ideo
iĝis populara en USONO, ĝi neniam akiris popularecon en Latin-Ameriko aŭ Hispanio.
La hispana lingvo ne favoras la sinsekva uzo de 2 aŭ pli da konsonantoj en la
sama vorto. La "x" por hispan-parolantoj tre ofte aludas al io
nekonata. Sed la ĉefa vidpunkto kontraŭ tia propono estas ke konfuzas la hispanparolantojn,
kiuj loĝas ekster USONO, kiu ne scias kiel prononci ĝin. Ne necesas mencii, ke
ĉi-tio estas solvo venanta de ne-hispanparolanta lando, kaj indiĝenaj
hispanparolantoj ne estas ĉiam preta akcepti tiajn ideojn. La Vortaro de la
Reĝa hispana Akademio (DRAE en la hispana) ne akceptas tiun ĉi ideon. Sed estas
interese vidi, ke ĝi estas akceptita en la prestiĝaj anglaj vortaroj kiel la
Oxford English Dictionary kaj
Merriam-Webster Vortaro.
En
Argentino, la junuloj ŝanĝas la manierojn paroli kaj skribi, anstataŭante la
viran "o" (amigo) aŭ la virina "a" (amiga)
per seksneŭtrala "e". Ekzemple, ni havas la vorton "amigue"
(la "u" litero en tiu kunteksto estas muta, kaj estas uzita por reteni
la malmola sono de "g"). Ni
ofte aŭdas frazojn kiel: "todes les diputades" anstataŭ "todos los diputados" (kiu signifas:
ĉiuj la Parlamentanoj). Nova pronomo estis aldonita de tiuj, kiuj parolas
tiamaniere: "Elle", uzita kune kun "El" aŭ
"Ella", kaj iliaj respektivaj pluralaj versioj de "Elles",
"Ellos" kaj "Ellas". En tiu kunteksto, diri
"Elles van a la playa" estas kiel diri "ili iras al la
plaĝo" per seksneŭtrala frazo. Vi povas legi pli en iu retpaĝo de Novaĵoj
el Argentino aŭ internaciaj novaĵoj en la hispana.
La
uzo de genra-neŭtralaj vortoj kun "e" en la hispana ne estas
akceptita de la RAE. Ni povas rimarki iom da uzo de tiu en aliaj najbaraj
landoj kiel Ĉilio kaj Urugvajo kaj estas multaj lernejoj kie ĉi tiu praktiko
estas tolerita. La Universitato de Bonaero (UBA) akceptas dokumentoj kiuj uzas
la ne-genraj "e" kaj estas aliaj universitatoj en ĉi tiu lando kie
ĉi-tio estas parte aŭ plene akceptita por disertacioj, taskoj kaj eldonoj. Sed ĝenerale, tiu restas fremda al la plejparto de la
hispanparolantoj en la mondo.
Ĉe
la komenco de mia artikolo, mi parolis pri la debato reverki la hispanan
konstitucion. Unu el la proponoj estas uzi duoblaj formoj por anstataŭigi la
ĝeneralan viran. Kiel ekzemplo, se frazo komenciĝas kun: "los españoles
tienen el deber de ..." ĝi komencus kun: "los españoles y las
españolas tienen el deber de ..." ("la Hispananoj havas la devon
..."), inkluzive de viroj kaj virinoj. La RAE ankaŭ estas kontraŭ tio, sed
ili subtenas la duobla formo de la vorto "Reĝo" por inkludi
"Reĝino" ("Rey" kaj "Reina"
respektive), kaj la evidenta kialo estas fari ĝin klare ke la hispana
konstitucio akceptas ke Reĝino povas esti la Kapo de Ŝtato.
Vi
povas legi ĉi tie la klarigoj donitaj de la hispana Akademio en ĉi tiu kaj
aliaj proponoj por inkluziva lingvo.
La franca:
La
franca ankaŭ asignas genron al ĉia substantivo kaj la regulojn estas la sama
uzata en la hispana (Kvankam inter ambaŭ lingvoj ekzistas neniu interkonsento
sur la listo de vortoj apartenantaj al ĉiu sekso).
Mi
uzas la francan vorton por "Civitano".
-Le citoyen (MSing) -La
citoyenne (FSing)
-Les citoyens (MPl) -Les
citoyennes (FPl)
Ni povas diri: "Un citoyen français" (franca civitano,
vira) aŭ "une citoyenne française" (ina). Sed kiam seksoj estas
miksitaj, la defaŭlta plurala formo estas vira.
Ĉiaj
vortoj havas genron asignitan. Vi povas vivi en "une maison blanche"
(blanka domo) aŭ en "un château blanc" (blanka kastelo).
La registaro de Kanado kaj la Office québécois de la langue française
publikigis gvidliniojn por incluziva skribo, kaj vi povas ilin legi en la angla
kaj la franca.
Kelkaj el la rekomendoj por la franca lingvo estas: uzi genr-incluzivaj
substantivoj kaj adjektivoj, mencii ambaŭ seksoj aŭ uzi kolektivaj
substantivoj.
Sed
estas kelkaj proponoj de kio devus esti Ne-binara franclingvo. Ni prenas la vorton por
instruisto: enseignant (MSing), enseignante (FSing), enseignants
(MPl), enseignantes (FPl). Ne binara formo estas uzi: "enseignant·e
" (NSing) kaj "enseignat·e·s" (NPl).
Kelkaj tekstoj uzas la ekzemplon de la vorto "Studento":
-étudiant (MSing) -étudiante
(FSing)
-étudiants (MPl) -étudiantes
(FPl)
-étudiant·e
(NSing) -étudiant·e·s
(NPl)
Novaj
terminoj estis proponitaj por ne-binara lingvo, kiuj tre ofte estas miksaĵo de
la nuna genraj vortoj: Mi mencias la vorton por tradukisto: "traducteur"
(MSing), "traductrice" (FSing). La Neŭtrala versio estas
"traducteurice".
Por
la 3-a persona pronomo, la franca lingvo uzas "Il" por
"li" kaj "Elle" por "ŝi". Por neŭtrala unu
el la proponoj estas "Iel". Nun kelkaj ekzemploj: "Li/ŝi
estas kvalifikita tradukisto". En La Franca:
-Il est un traducteur agréé. (MSing)
-Elle est une traductrice agréée. (FSing)
-Iel est un·e traducteurice agréé·e. (NSing)
Eble la vorto, kiu pli surprizis min estis la neŭtralgenra vorto por
gefrato: "frœur", miksaĵo de "frère / sœur ".
-ma sœur est très belle => Ne binara frazo : -maon frœur est
très belleau
Virina
frazo tiam estis transformita en ne binara frazo.
Pli
kompleta listo plus aliaj proponoj povas esti legita en papero skribita en 2019
de Florence Ashley por Mcgill University.
La
Académie Française malakceptas la proponojn por seksneŭtrala lingvo aŭ
ne-binara lingvo. La franca registaro malpermesas la uzon de ĉitiu lingvo en
oficialaj dokumentoj. La registaro de Kanado havas malsaman ideon havanta siajn
proprajn gvidliniojn por inkluziva lingvo. Sed ĝi rekomendas eviti la uzon de
senpintigita formoj de la vortoj kaj tie estas neniu mencio al neologismoj
kreita por tiu celo.
La hebrea
La
kazo de la hebrea lingvo estas eĉ pli kompleksa, ĉar tiu lingvo ne nur asignas genron
al substantivoj kaj adjektivoj, sed ankaŭ al verboj. La hebrea havas 2 genrojn:
vira kaj ina.
Substantivo, verbo konjugacio kaj adjektivo devas agordi en genro
kaj nombro en ĉia frazo.
Kiel
ekzemplo, mi volas skribi la vorton en la hebrea por lernanto:
-Lernanto
(MSing): תַּלְמִיד [Talmid]
-Lernantino (FSing): תַּלְמִידָה [Talmidah]
-Lernantoj
(MPl): תַּלְמִידִים [Talmidim] -Lernantinoj (FPl): תַּלְמִידוֹת [Talmidot]
Vortoj
havas genron. La vorto "Stelo", כּוֹכָב [Koĥav]
estas vira. La vorto "Lando", אֶרֶץ [Erec]
estas ina.
Ni
vidu la konjugacio de verbo. Mi uzos ekzemplo en la dua persono:
-Vi skribas:
אַתָּה כּוֹתֵב [Ata kotev] (MSing)
אַתְּ
כּוֹתֵבֶת [At
kotevet] (FSing)
אַתֶּם כּוֹתְבִים [Atem kotvim] (MPl)
אַתֶּן
כּוֹתְבוֹת [Aten
kotvot] (MSing)
Usona
studento, Lior Gross, kaj Eyal Rivlin, hebrea instruisto de la Universitato de
Colorado Boulder kreis ne-binara hebrea sistemo. Tiu ideo akiris la atenton de
la parolantoj de la hebrea en Israelo kaj USONO komencanta interesan debaton.
La ideo estas enkonduki novan aron de pronomoj kaj vortoj kiuj estas adekvataj
por personoj, kiuj ne identigas sin kiel membroj de la du tradiciaj genroj.
Uzante
la ekzemploj provizitaj en ĉi tiu sekcio, la proponitaj aldonoj estas:
-Lernanto (NSing): תַּלְמִידֶה [Talmideh] - Lernantoj (NPl): תַּלְמִידִימוֹת [Talmidimot]
La
pluralo estas kombinaĵo de la ekzistanta regulaj pluraloj en la hebrea,
"-im" por vira kaj "-ot" por ina.
Por
verbo konjugacio, ni uzas la saman ekzemplon de "Vi skribu":
אַתֶּה כּוֹתֶבֶה [Ate koteveh] (NSing)
אַתֶּמֵן
כּוֹתְבִימוֹת [Atemen
kotvimot] (NPl)
Ĉar
tiu sistemo estas pli komplika ol mi povas priskribi ĉi tie, mi lasas jen laligilo por tiuj kiuj volas trovi pli da informo pri ĉi tiu propono.
Mi
legis diversaj vidpunktoj al tiu ideo de ne-binara hebrea. En USONO, krom por
kelkaj tre konservativaj aŭ religiaj grupoj, tiu ideo estis bone ricevita. Sed
la rakonto estas malsama se ni parolas pri Israelo, kie la plej multaj personoj
rifuzas ĝin, inkluzive de membroj de LGBTQ komunumoj. Eble la ĉefa punkto
kontraŭ estas ke la ideo estis laborita kaj evoluigita en USONO kaj ne en
Israelo, kie la plejparto de la parolantoj devos trakti kun ĝi. Kelkaj personoj
argumentas ke tio ĉi faros la hebrean lingvon pli komplika.
La
Akademio de la hebrea Lingvo, la plej grava institucio kiu en terminoj de
establi la ĝustan manieron, por paroli kaj skribi, montris neniun intereson eĉ
por diskuti tion ĉi kaj aliaj alternativoj de inkluziva hebrea. La registaro de
Israelo kutime sekvas la rezoluciojn venantaj de tiu instituto.
Ni
devas konsideri, ke la hebrea estas ne nur la lingvo de Israelo, sed ĝi estas
la lingvo de la Biblio, de la antikvaj tekstoj kaj liturgio de la Juda religio.
Ĝi estas parto de la rilato kiu la Judoj sentas kun ilia spiriteco kaj
tradicioj. Kiam la Moderna hebrea estis revivigita (tiu laboro estas kreditita
al Eliezer Ben Yehuda), granda zorgo estis prenita por teni la vortprovizon kaj
gramatikon tiel proksima al la antikva lingvo.
Laŭ
mia opinio, plej parto de ĉi tiu diskuto okazas pro politikaj kialoj kaj ne por
lingvistikaj. Se vi volas pli inkluzivan lingvon por malhelpi ajnan formon de
diskriminacio en la komunikado, ni devas eduki kaj ne ŝanĝi la lingvon mem.
Kiel denaska parolanto de la hispana, mi sentas ke kelkaj el la ekzistantaj
proponoj estas provanta krei lingvon kiu anstataŭe de komuniki ĝi kreas ion
strangan, malpli kompreneblan por hispanparolantoj.
Por
lingvoj kiel la franca kaj la hispana kun milionoj da parolantoj en diversaj
landoj tio povus esti divida faktoro.
Ŝanĝoj
en lingvo ne povas esti trudita fare de registaro sur la personoj, kiuj parolas
la lingvon, de supro al malsupro, sed de la homoj, kiuj uzas la lingvon, laŭ
iliaj bezonoj.
Mia
opinio, tamen, ne aplikas egale al ĉiuj lingvoj. Ekzistas specifaj konsideroj
kiam ni diskutas kiuj estas la plej bonaj strategioj kiam ni rekomendas la uzon
de inkluziva lingvo, kaj ili estas rilataj al la tempo, la lingvo kaj la lando
koncernita. Mia opinio fokusas plejparte sur la hispana, mia denaska lingvo,
kaj en la kazoj de la franca kaj la hebrea lingvo.
Kvankam
mi malkonsentas kun tiuj grupoj kiuj provas ŝanĝi la gramatikon de lingvo
bazita sur la simpla fakto, ke ili ne sentas ke ili konvenas en iu el la
ekzistantaj gramatikaj kategorioj, mi konsentas kun ili, ke ili povas krei
siajn proprajn lingvon se ili deziras fari tion. Sed mi konsentas kun la ĉefaj
akademioj de diversaj lingvoj, kiel la RAE, ke ili ne havas aŭtoritaton trudi
ajnan manieron paroli aŭ uzi la lingvon, sed ili estas nur kiel notarioj kiuj
registras la ŝanĝojn en la uzo de la lingva sistemo. Ili ne povas registri Seksneŭtralan
lingvon nur por plaĉi al malplimultaj grupoj. Diskuti kun ili estas malŝparo de
tempo.
Lingvoj
ne diskriminacias. La personoj mem povas diskriminacii kontraŭ aliaj bazitaj
sur ilia propra antaŭjuĝoj kaj miskompreniĝoj kaj estas per edukado ke tio ĉi
povas esti ŝanĝita. Mi ne kredas ke la homoj kiuj parolas en la genraj lingvoj
havas pli altan tendencon diskriminacii kontraŭ aliaj.
En
mia opinio, almenaŭ en la hispana, kiu estas mia patrino lingvo, inkluziva
lingvo antaŭenigus ekskludon.
.
