Lastatempe, mi havis la ŝancon renkonti membrojn de la Asocio de Skotgaela Lernantoj en Toronto. Estis agrable vidi ke en Toronto ekzistas personoj interesitaj
en daŭrigi la uzon de la lingvo kaj de la tradicioj de iliaj prapatroj el
Skotlando. Sed kio pli surprizis min dum nia konversacio, estis lerni ke la
lingvo kiun ili estas provanta konservi, estis la tria plej parolata lingvo en
la tempo de la Kanada konfederacio en 1867. Mi enketis pri la lingvojn en
Kanado kaj malkovras ke ankoraŭ mi scias tre malmulte pri la historio de la
Lando.
Ekde la komenco, moderna Kanado estis
konstruita sur enmigrado. Milionoj da enmigrantoj venis al Kanado komencante
kun tiuj kiuj translokiĝis el Francio kaj Anglio. Laŭ la 2016 censo, la plej
oftaj etnoj raportitaj en Kanado estas la angla, skota, franca, kaj irlanda.
Ĝuste, iliaj landoj, Britio, Francio kaj Irlando estas la lokoj kie keltaj
kulturoj kaj lingvoj havas sian originon.
Grava grupo de parolantoj de keltaj lingvoj venis al Kanado. De la mezo
de la 19-a jarcento, estis plu da Kanadanoj de irlanda kaj skota deveno ol de la
angla kaj la franca.
Hodiaŭ, ekzistas 6 keltaj lingvoj
dividita en 2 grupojn: La Gaela lingvaro kaj la Britona lingvaro. Lingvoj kiel
la irlanda, skotgaela kaj manksa estas Gaelaj lingvoj dum kimra, bretona kaj kornvala
estas Britonaj.
La Kelta lingvo, kiu havis la plej
grandan efikon en la Kanada historio kaj kulturo estis skotgaela lingvo. La
unuaj parolantoj de tiu lingvo venis al Kanado en 1773. En la mezo de la 19a
jarcento, la skotgaela Lingvo estis la tria plej parolata lingvo en Kanado,
post la angla kaj la franca. Laŭ Canada Encyclopedia la parolantoj de la skotgaela lingvo ekloĝis en
Breton-Kabo kaj 3 orientaj kantonoj de Nov-Skotio, kaj en kelkaj areoj de
Novlando, Insulo de Princo Eduardo kaj Ontario. La Skotgaela estis la gepatra
lingvo de la unua Ĉefministro Sir John A Macdonald. Estas kredita ke pli ol
200.000 Kanadanoj havis tiun lingvon kiel sian denaskan lingvon.
En la revuo Windsor Scottish ni povas legi pri la historio de la skotgaela en
Kanado. Ni povas legi pri farota leĝo en 1890 por la uzo de la gaela en
Oficiala Proceso, kiu finfine ne estis aprobita.
Post 1850, la populacio de skotgaela-parolantoj
en Kanado komenciĝis malpliiĝi. Estas kredita ke la kialo estis, ke tiu lingvo
neniam fariĝis oficiala. Sed ni ne povas nei la fakton ke la komunumo de Gaelparolantoj
integriĝis al la Kanada societo, precipe en lokoj kie la angla estis la lingvo
de prestiĝo; Gepatroj komencis vidi la anglan kiel la lingvo de prospero kaj
iom post iom la angla iĝis la lingvo de lernejo kaj hejmo. Menciindas aliaj
kialoj kiel la manko de institucia subteno kaj la malkresko de la uzo de la
lingvo en Skotlando mem. Hodiaŭ, la nura areo en Kanado, kie la gaelparolantoj
povas esti trovitaj en grandaj nombroj estas Breton-Kabo en Nov-Skotio (Ceap
Breatainn en Skotgaela). En la orienta marbordo de tiu provinco, estas eble
trovi dulingvajn trafikŝildojn en la angla kaj en la gaela. Ekzistas pli ol
1250-parolantoj kiuj loĝas en la Areo. Laŭ la Kanada censo en 2016, ekzistas
1545 denaskaj parolantoj de la skotgaela lingvo kiuj loĝas en Kanado, 240 el
ili loĝas en Nov-Skotio. La plimulto de la denaskaj parolantoj vivas en Ontario
(630 laŭ la statistiko de Kanado).
En 2006, la registraro de Nov-Skotio kreis
la Oficejon pri gaela aferoj. La rolo de tiu oficejo inkludas la promocion de la skotgaela
lingvo kaj kulturo, la kreon de lernolibroj, trejnadon de instruistoj kaj
provizon de traduk-servoj.
Ekzistas lernejoj en multaj provincoj
(kiel Ontario, Insulo de Princo Eduardo), kie oni ofertas semajnajn klasojn de
la gaela. Ekzistas universitatoj kiuj ofertas plenan programojn en la gaela
lingvo kaj literaturo. Keltaj festivaloj estas organizitaj en diversaj partoj
de la lando, kie eblas aŭskulti kantojn en la gaela. En Breton-Kabo, granda
festivalo nomita “Keltaj Koloroj” estas organizita por festi la Skotan-Keltan kulturon.
La Irlanda estis vaste parolata en la
orienta parto de la provinco de Novlando en la fino de la 19a jarcento. Ni scias
ke Kanado havis la plej aktivan Gaeltacht eksteren de Irlando.
Legu Irish Times. Laŭ la oficejo Udaras la termino Gaeltacht signifas "tiuj
areoj en Irlando kie la Irlanda lingvo estas, aŭ estis, ĝis la lastatempa
pasinteco, la ĉefa parola lingvo de granda nombro de la loka loĝantaro".
Novlando estas la nura loko ekster
Eŭropo kiu havas nomon en la Irlanda lingvo, kaj estas Talamh an Éisc kiu
signifas "Loko de fiŝoj".
Kiam la praidoj de Irlandaj
enmigrintoj komencis translokiĝi al aliaj Kanadaj provincoj, la uzo de irlanda
lingvo komenciĝis malpliiĝi kaj je la mezo de la 20a jarcento ne plu ekzistis lokoj,
kie la Irlanda estis parolata. La plimulto de Irlandaj enmigrintoj, kiuj venis
al Kanado nur parolis la anglan. En 2007, la unua oficiala Gaeltacht estis
malfermita ekster Irlando, kaj la elektita loko estis Tamworth/Erinsville,
Ontario (Kanado). Ĉi tiu loko funkcias kiel loko de renkontiĝo por tiuj
kiuj volas konservi vivanta la Irlandajn tradiciojn kaj lingvon. Tie neniu denaskaj parolantoj de la irlanda loĝas en
la areo.
Laŭ la Statistiko de Kanado, estas
proksimume 875 denaskaj parolantoj de la irlanda en Kanado. La plimulto el ili
vivas en Ontario (365).
La Kimra estas la alia lingvo, kiu
postvivis en Kanado ĝis la fino de la 20a jarcento. La kimroj alvenis al Kanado ĉe la komenco de la 17a
jarcento. Laŭ Canadian Encyclopedia la malkovro de oro en Brita Kolumbio en 1862 altiris
duan ondon de enmigrado kaj tiam estis alia unu ĉe la komenco de la 20a
jarcento, ĉi-lasta venis el Argentino. Ni scias ke Kanado kaj Argentino havas
la nuraj kimraj komunumoj ekster Britio kiuj parolas la Kimra. En Kanado,
restas kolonio en Ponoka en Alberto, kaj en Bangor en Saskaĉevano, kvankam en
ambaŭ kazoj la nombro de denaskaj parolantoj estas malpli ol 100.
Laŭ Statistiko de Kanado 1290
Denaskaj parolantoj de la Kimra lingvo loĝas en Kanado, la plimulto de ili en
Ontario (530 denaskaj parolantoj); Ekzistas 325 en Brita Kolumbio kaj 205 en Alberta.
La plej gravaj Urboj en Kanado havas
St. Davidon societon kaj Kimran koruson. Oftas vidi tiujn lokojn organizi la
"eisteddfodau" la fama Kimra festivalo kie muziko kaj
poezio estas okazigitaj. Ekzistas preĝejo en Toronto kie okazas diservoj en la Kimra kaj kimraj klasoj.
Bretona lingvo estas parolata en
Francio plejparte. Laŭ Canadian Encyclopedia estas malgranda komunumo de parolantoj de tiu lingvo
kiuj loĝas en Montrealo. Ekzistas neniuj raportoj pri agadoj en Kanado por
antaŭenigi la uzon de tiu lingvo.
La Kornvala kaj Manksa lingvoj estis
uzitaj plejparte loke. Ekzistas la ebleco ke Kanado ricevis enmigrintojn, kiuj
parolas tiujn lingvojn, sed ekzistas neniuj raportoj pri kiom kaj kiel ili uzas
siajn lingvojn. Estas plej probable, ke se ili estis parolataj en Kanado, ili
estis uzitaj en hejmoj aŭ en malgrandaj sociaj rondoj.
Ĉi Tiu artikolo estis skribita en
Memoro de nia amiko, Mathew James Scott Chisholm (Mateo), kiu ĵus forpasis. Li
estis Esperantisto, membro de la Asocio de Skotgaela Lernantoj en Toronto kaj li
dediĉis sin al lernado kaj antaŭenigo de la skotgaela lingvo. Ni bedaŭras lian foriron!
Mateo, kun Trevor kaj mi dum la Lanĉfesto de Amikumu
