La 1-a Julio 2017, ni celebris la
150-a jariĝon de Kanado. Mia kontribuo al la lando por tia feston estas tio ĉi
artikolo, kie mi parolas pri la rilato ke estas inter Kanado kaj la lingvoj, ke
mi prezentas en 10 interesaj punktoj. Kelkajn punktojn povus esti aktualiĝita
kun la datumojn de la Censo 2016 rilate kun la lingvojn kiam ili estos
eldonita. Jen miajn punktojn.
1.- Kanado havas 2 oficialajn lingvojn: La
Angla kaj la Franca. Tio signifas ke ambaŭ havas egala statuso en la federala
nivelo kaj la servoj de la registraro devas esti haveblajn en ambaŭ lingvojn.
En la parlamento, en la 2 ĉambroj, la diskutoj kaj la debatoj povus esti en la
Angla kaj / aŭ en la Franca kaj la leĝoj devas esti skribita en ambaŭ lingvoj.
La Administracio kaj la federalaj tribunaloj devas esti dulingva. Sed la dulingvismo
en Kanado ne signifas ke la provincojn devas esti ankaŭ dulingvajn. Fakte el la
10 provincoj nur unu estas dulingva: Nov-Brunsviko. La provinco de Kebekio estas
la sola ke havas la Franca kiel la oficiala lingvo, sed havas kelkajn servojn
en la Angla. Tamen la plimulto de la aliaj provincoj estas anglalingvaj, ili
havas ankaŭ kelkajn servojn en la Franca. La dulingvismo en Kanado nek demandas
ke la Civitanoj devas paroli ambaŭ lingvojn. Fakte, el pli ol 33 milionoj de personojn
ke loĝas en Kanado laŭ la censo 2011, nun 5.8 Milionoj estas dulingvaj en la
Angla kaj la Franca. En la lando loĝas pli ol 4 milionoj de personoj ke parolas
la Franca sed ne povas paroli la Angla. La pli multo de la Franclingva parolantojn
kaj de la dulingvajn loĝas en Kebekio.
2.- Hodiaŭ ekzistas pli ol 60
indiĝenajn lingvojn en Kanado. Laŭ la censo 2011, ekzistas proksimume preskaŭ 213.000
parolantojn de indiĝenajn lingvojn. La 3 plej parolantaj indiĝenaj lingvoj estas
la Kria kun pli ol 83.000 parolantoj,
Inuktituta kun pli ol 34.000 kaj la Aniŝinabeka lingvo kun pli ol 19.000. En la
retpaĝo https://slmc.uottawa.ca/ , de la Universitato de Otavo por la mastrumado de la
lingvoj en Kanado, ni povas legi ke en Kanado ekzistas 8 grupojn de indiĝenajn lingvojn,
kaj la plej gravajn estas la Algonkena, la Na-Denea kaj la Eskim-Aleuta
lingvaro. La Nordokcidentaj Teritorioj havas 9 indiĝenaj lingvoj ke estas
oficialajn lingvojn. La Inuktituta lingvo, ke estas Eskim-Aleuta, estas oficiala
en la Nordokcidentaj Teritorioj kaj en Nunavuto. Multaj de la indiĝenajn lingvojn
estas rekonitaj en la Provincoj.
3.- La Nacia Devizo de Kanado
estas en la Latina lingvo, “A mari usque ad mare”, ke estas
tradukita kiel “De Maro al Maro”. En la retpaĝo de la Canadian Encyclopedia http://www.thecanadianencyclopedia.ca/ ni povas legi ke
la moto estas el Versiklo de la Biblio, Psalmo 72:8, ke en tia tempo estis legita
en la Latina lingvo. La versiklo diras “Et
dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos terrae”. La
Akto de la Dominio Kanado en 1867, elektis tia Frazo kiel la Moto de la Lando. Sed
ne nur Kanado kiel lando elektis devizon en la Latina lingvo. El 8 provincoj ke
havas moton, 6 el ili elektis moton en la Latina lingvo. Kiel ekzemplo mi
parolas pri mia propra provinco, Ontario, kia devizo estas “Ut Incepit
Fidelis sic Permanet” ke estas tradukita kiel “Fidela de la komenco,
Fidela Ŝi restas”.
4.- La Nacia Himno de Kanado, O
Canada! Estis unue kantita je la 24-a de Junio de 1880 kaj proklamiĝis kiel
nacia Himno je la 1-a de Julio de 1980. La oficiala Teksto estas en la Angla
kaj en la Franca. Ne multajn personojn scias ke la tekstojn en ambaŭ lingvoj ne
havas la sama signifo. La unua versio de la teksto estas en la Franca,
komponita de la Kanadano advokato Sir Adolphe-Basile Routhier. Ankoraŭ la
teksto estas uzita. La teksto en la Angla ŝanĝis. Sed ankaŭ ekzistas dulingva
teksto ke kombinas versojn de la oficialaj tekstoj en la Angla kaj en la Franca.
Ekzistas ankaŭ ne oficialaj versioj en aliajn lingvojn ke estis ankaŭ kantitaj
en publikaj eventoj. En la retpaĝo http://adamhill.ca/ocanada/ ni povas trovi
tradukoj de O Canada en aliajn lingvojn, tio inkluzivas tekstojn en indiĝenajn lingvojn
kiel la Inuktituta, Kria aŭ en la Mikmaka lingvo, kaj ni havas tradukojn en
aliajn lingvojn parolintaj por la enmigrintojn kiel la Itala, la Germana, la Ukraina,
Tagaloga kaj pli novajn tradukojn kiel la Araba. Fakte, la plimulto de la
tradukoj de O Canada, estas el la Angla versio. La Pola traduko kantas preskaŭ la
sama teksto kiel la Angla versio, kvankam la versioj en la Ukraina kaj la Araba
estas bazitaj el la Angla sed la teksto ne estas sama. Ekzistas ankaŭ versio de
la teksto en la Latina, bazita el la Franca
versio.
5.- Esti dulingva ne estas
postulo por esti la Ĉefministron de Kanado. Tamen, post la Administrado de la Ĉefministro
Lester Pearson, ĉiuj la Ĉefministroj povis paroli ambaŭ la Angla kaj la Franca.
Kanado havis Ĉefministroj ke estis denaska parolantoj de la Angla kaj de la
Franca, havis Ĉefministroj ke parolis Nur la Angla kaj kiuj parolis flue en ambaŭ.
Neniu Ĉefministro parolis nur la Franca. Wilfred Laurier estis la unua dulingva
Ĉefministro kaj la unua Denaska parolanto de la Franca en la posteno. Estas
interesa afero ke la unuaj 2 Ĉefministrojn de Kanado, John MacDonald kaj Alexander Mackenzie, ambaŭ naskiĝis
en Skotlando kaj eble ambaŭ estis denaska parolantoj de alia lingvo: la
Skotgaela.
6.- Kelkajn indiĝenajn lingvojn en
Kanado uzas iliaj propra skribsistemo, ke ne estas uzita en aliaj landoj. Tia
silaba skribsistemo estis kreita por la Angla Misiisto James Evans. Post lia Ordigo
kiel Metodista Ministro, li predikis al la indiĝenojn ke parolis la Kria kaj la
Aniŝinabeka lingvo. En www.proel.org ni povas legi la
historio de tia skribsistemo. Li klopodis traduki la Biblio al tiaj lingvoj kaj
uzis la Latina literoj, sed kiuj klopodis legi la tekstoj vidis ke ne estis facila
por kompreni ilin. Tiaj lingvoj havas tre malsamaj sonoj ne subtenataj kun la Latina
Skribsistemo. Ekzistas ankaŭ tre longaj vokaloj kaj kelkajn vortojn estas tre
longajn. Tiam li decidis krei silaba skribsistemo kun geometriaj figuroj, tre
facilaj por lerni. La sama figuro povas rotacii kaj la sama signo akompanita de
malsaman vokalon. Ekzemple ni povas paroli
pri la signo ˂ = “pa”, ˃ = “pu”, ˄ = “pi” kaj ˅ = “pe”. La
signoj indikante dekstren signifas ke ĝi havas “a”. Se la signo indikas
malsupren ĝi havas “i”, ktp. La sama sistemo estis adoptita por lingvojn kiel la
Inuktituta kaj la Ĉipevajana lingvo. La Inuktituta
estas la lingvo ke pli uzas ĝin.
Kelkaj Ekzemplojn:
Esperanto Kria Inuktituta
-Bonvenon ᑕᑕᐊᐧᐤ Tatawaw ᑐᓐᖓᓱᒋᓪ Tunngasugit
-Kiel Vi Fartas? ᑕᓂᓯ Tanisi ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ Qanuippit
-Dankon ᑭᓇᓈᐢᑯᒥᑎᐣ Kinanaaskumitin ᖁᔭᓐᓇᒦᒃ Qujannamiik
-Maro ᑭᐦᒋᑲᒥ Kichikami ᑕᕆᐅᖅ Tariuq
-Blanka Urso ᐋᐸᐢᐠ Wapask ᓇᓄᖅ Nanuq
En http://www.translitteration.com/transliteration/en/inuktitut/canadian-aboriginal-syllabics/ estas tre facila
klavaro por skribi en la Inuktituta. La vortojn uzitajn estis trovitaj en http://www.tusaalanga.ca/glossary. En la retpaĝo
http://www.creedictionary.com/ ni povas trovi
la signifoj de vortojn en la Kria kaj ankaŭ ekzistas klavaro en la Kria kun
malsamaj opcioj.
7.- La Kanadanoj Franca parolantoj
estas mondfamaj por paroli ilian manieron de la franca lingvo, ke multfoje ne
estas facila por kompreni se vi parolas la Franca kiel en Francio aŭ vi kutimas
al la parolmaniero de Francio. Laŭ Canadian Encyclopedia, ekzistas
malsamaj formoj de la Franca lingvo en Kanado, kaj la plej gravaj estas la Franca
de Kebekio kaj la Akadi-Franca lingvo. Ankaŭ ekzistas la Franca lingvo
parolantaj por la Metisoj kaj la Madaŭaskaj. Tamen ekzistas diferencojn inter la
Metropolita Franca kaj la Kanadana, ili povas interkompreni unu el alia kiam
ili skribas aŭ parolas formale. Sed kiam ili parolas neformale tiam estas ke
ili ne povus interkompreni. La kanadana Franca adoptis kelkajn Anglajn vortojn El
la Britoj kaj Usonanoj. Ni povas trovi vortojn kiel “Chum” por la
amikoj, “Blonde” por Amikino, “Pentoute” ke estas
kiel diri “Pas du tout” ke estas ankaŭ tradukita kiel “Ne tute” en
Kebekio. La vorto “tu” anstataŭ “vous” estas uzita
plej ofte en Kebekio. Ekzistas pli diferencojn inter ili, kelkajn estas en la
Gramatiko. Mi ne estas sperton en la Franca lingvo, do mi preferas aludi al retpaĝoj
kie ekzistas pli informo kiel en https://www.talkinfrench.com/canadian-french-difference/
8.- La Kanadana Angla lingvo
ekzistas kiel aparta Angla varianto, kun ĝia propra prononco kaj leksikono. Sed
ĝenerale, la Kanadana Angla lingvo estas tre simila al la Usona kaj Brita. Kaj
pri la Ortografio, jen kelkajn ekzemplojn:
Kanado Britio Usono
-Summarize Summarise Summarize
-pyjamas pyjamas pajamas
-cozy cosy cozy
-grey grey gray
-Encyclopedia Encyclopaedia Encyclopedia
-centre centre center
-organization organisation organization
-panellists panellist panelist
-criticize criticise criticize
-colours colours colors
9.- Laŭ la retpaĝo http://www12.statcan.gc.ca de Statistics Canada, ekzistas pli ol 200 lingvojn
parolantajn en Kanado, Laŭ la Censo 2011. Sed en tia retpaĝo, ekzistas ankaŭ
tre interesaj datumoj, kie la lingvoj estas grupitaj por lingvaroj. En 2011, ekzistis
3 lingvaroj ke jam havis pli ol unu miliono de parolantoj en Kanado. Ili estas:
la Latinida Lingvaro, kun preskaŭ 1.2 milionoj de parolantoj de lingvojn kiel
la Hispana, la Itala, la Portugala kaj aliajn lingvojn ke ĉi tie ne mencias
kiel la Rumana kaj la Kataluna; La Hindirana Lingvaro, kun preskaŭ 1.18 milionoj
de parolantoj de lingvoj kiel la Persa, Urdua, Panĝaba, Hindia, Guĝarata kaj aliajn
lingvojn ke ĉi tie ne mencias kiel la Paŝtoa; La Ĉinotibetana lingvaro, la plej
granda ol la ne Hindeŭropaj lingvaroj ke estas parolinta en Kanado, kun pli ol 1.112
milionoj de parolantoj.
10.- Ĉu vi bezonas atestitan tradukiston en
lingvojn kiel la Aramea, Gagauza, Tvia, Keĉua, Tahitia, Tibetana, Evea ktp? Vi ne bezonas vojaĝi al malproksima lando por
trovi ilin. ¡Venu al Toronto! Unu el la plej
multlingvaj urboj de la Mondo kaj kie ekzistas interpretado kaj tradukado
servoj en lingvojn ke ni ne supozus trovi ilin en Toronto, urbon kie ĉio rilate
kun lingvojn estas eble.
